Αυτήν τη γλώσσα. Την ελληνική γλώσσα. Την αγαπάω με πάθος. Λατρεύω να την ακούω. Να μυούμαι σε λέξεις καινούριες. Να δημιουργώ τις δικές μου. Να γελάω με τις γλωσσικές δημιουργίες των δικών μου ανθρώπων. Να κολυμπάω μέσα στις άπειρες δυνατότητές της. Να τη διαβάζω, να βλέπω τις καμπύλες του “φ”, του “ψ” και το γέμισμα στο στόμα που σου προσφέρει το «ωμέγα».
Αισθάνομαι τόσο οικεία όταν ακούω πόσες εκφράσεις του μακρινού τότε, των άπιαστων «Αρχαίων» χρησιμοποιούμε σήμερα αλλά και πως χαμένες πτώσεις όπως η Δοτική βροντοφωνάζουν την παρουσία τους στο σήμερα, «εν έτει» 2022.
Την αγαπούσα από παιδί. Με μάγευε. Η ετυμολογία, η ορθογραφία, τα Αρχαία, η λογοτεχνία, η έκθεση. Τα μεγάλα πάθη μου.
Οι ξένοι φίλοι μου μέσα στα χρόνια, με βάζουν να τους μιλάω ελληνικά για να ακούν την μελωδική της γραμμή, το τιτίβισμά της, τον τραγουδιστό τρόπο της εκφοράς της
«Μια γλώσσα όπως η ελληνική, όπου άλλο πράγμα είναι η αγάπη και άλλο πράγμα ο έρωτας, άλλο η επιθυμία και άλλο η λαχτάρα, άλλο η πίκρα και άλλο το μαράζι, άλλο τα σπλάχνα κι άλλο τα σωθικά…»
Οδυσσές Ελύτης- Ο Μικρός Ναυτίλος
Είμαι πολύ περήφανη. Αισθάνομαι την υπέρτατη ευλογία του να μιλάω, να σκέπτομαι και να γράφω σε μία γλώσσα που μιλιέται αδιάλειπτα εδώ και 40 αιώνες. Και να δύναμαι να ανοίξω διάλογο με τον Όμηρο, τον Θουκυδίδη, τον Πλάτωνα, τον Αισχύλο και τον αγαπημένο μου Αριστοτέλη.
Με μία πρόταση. Απλά και περιεκτικά.
Η ελληνική γλώσσα διαμόρφωσε την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού.
Ναι έχουμε δώσει χιλιάδες λέξεις σε άπειρες γλώσσες. Έχουμε δώσει όνομα σε εκατοντάδες επιστήμες, λειτουργίες, συναισθήματα, παθήσεις. Οτιδήποτε μικρό ή μεγάλο νιώθει, πράττει ή σκέφτεται ο άνθρωπος είναι προϊόν της ελληνικής γλώσσας. Νιώθω δέος που ξέρω γιατί ονομάστηκα, γιατί ονομαστήκαμε άνθρωποι σε μία απευθείας επικοινωνία με τον Πλάτωνα από το «Περί Ονομάτων Ορθότητος»
Ὧδε.σημαίνει τοῦτο τὸ ὄνομα ὁ “ἄνθρωπος” ὅτι τὰ μὲν ἄλλα θηρία ὧν ὁρᾷ οὐδὲν ἐπισκοπεῖ οὐδὲ ἀναλογίζεται οὐδὲ ἀναθρεῖ, ὁ δὲ ἄνθρωπος ἅμα ἑώρακεν—τοῦτο δ᾽ ἐστὶ [τὸ] “ὄπωπε”—καὶ ἀναθρεῖ καὶ λογίζεται τοῦτο ὃπωπεν. ἐντεῦθεν δὴ μόνον τῶν θηρίων ὀρθῶς ὁ ἄνθρωπος “ἄνθρωπος” ὠνομάσθη, ἀναθρῶν ἃ ὄπωπε.
(=Τούτο εδώ: αυτό το όνομα “ἄνθρωπος” σημαίνει ότι τα άλλα θηρία απ’ όσα βλέπουν τίποτε δεν ερευνούν ούτε συλλογίζονται ούτε παρατηρούν με προσοχή (ἀναθρεῖν), ο άνθρωπος όμως συγχρόνως βλέπει – και αυτό είναι το ὄπωπε – και παρατηρεί με προσοχή (ἀναθρεῖ) και συλλογίζεται εκείνο που έχει δει (δηλ. ὄπωπε).Απ’ αυτό λοιπόν βγαίνει ότι από τα θηρία μόνον ο άνθρωπος σωστά ονομάστηκε “ἄνθρωπος”, “ὁ ἐξετάζων ὅσα ἔχει ἰδεῖ” (ἀναθρῶν ἃ ὄπωπε).
Είμαι πολύ περήφανη που κρατάω στα χέρια μου μία εικονοπλαστική γλώσσα, που εμείς όταν λέμε γεωμετρία ξέρουμε με ένα αριστοτεχνικό σύστημα εγκεφαλικών εικόνων πως αναφερόμαστε στην επιστήμη που μετράει τη γη, ενώ ο οποιοσδήποτε άλλος, με έναν οριστικό τρόπο έμαθε ότι τη συγκεκριμένη επιστήμη θα πρέπει να την ονομάζει geometry.
Οδυσσέας Ελύτης από την ομιλία του στην Τελετή Απονομής Νομπέλ στις 18/10/1979 και από συνέντευξή του στην εφημερίδα Τα Νέα:
Δεν πρέπει να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος εικοσιπέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα…..
Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ’ όλ’ αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί 2500 χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ’ ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στην υλικο-πνευματική οντότητα της χώρας μου. Που είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Και το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής όταν χρησιμοποιεί για τα πιο αγαπημένα πράγματα τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν μία Σαπφώ ή ένας Πίνδαρος
Εγώ δεν ξέρω να υπάρχει παρά μία γλώσσα, η ενιαία γλώσσα, η Ελληνική, όπως εξελίχθηκε από την Αρχαία, που έφτασε να είναι το μεγάλο καμάρι μας και το μεγάλο μας στήριγμα….
Παρατηρώ με ενδιαφέρον τις εξελίξεις σε αυτό το ζωντανό σώμα, αυτό της γλώσσας που εξελίσσεται διαμορφώνει και διαμορφώνεται από εξελίξεις, από τεχνολογικά επιτεύγματα, από την παγκοσμιοποιημένη pop κουλτούρα, από τα κοινωνικά δίκτυα και από δεκάδες άλλες παραμέτρους. Η κάθε γενιά έχει τις δικές της εκφράσεις, τις δικές της λέξεις για να διαχωρίσει τη θέση της με το παλιό ή πιο σωστά με το παλιότερο που για εκείνην είναι συνώνυμο της μούχλας. Ακόμα όμως και αυτό, αυτή η ρευστότητά της είναι κάτι το μαγικό.
–Ιστορία πρώτη
Η κολλητή μου είναι εκπαιδευτικός. Πραγματοποίησαν στο πλαίσιο των καινούριων εγγραφών κάτι συνεντεύξεις για τα προνήπια. Συζητώντας για το πώς εξελίχθηκαν οι συνεντεύξεις με αποστόμωσε λέγοντας μου πως περίπου 4-5 από τους 20 γονείς (δηλαδή το 1/4) μιλάνε μόνο αγγλικά στα παιδιά τους χωρίς να είναι τα αγγλικά η μητρική τους γλώσσα.
Την ρώτησα γιατί να συμβαίνει αυτό; Τι λόγο έχει κάποιος γονιός να μιλάει στο παιδί του οποιαδήποτε άλλη γλώσσα πλην της μητρικής, ανεξαρτήτως από το αν αυτή είναι η ελληνική.
Το έγκλημα δεν είναι ότι τους μιλάνε αγγλικά. Το έγκλημα είναι ότι δεν τους μιλάνε στη μητρική τους, γιατί διδάσκουν στα παιδιά τους μια γλώσσα που δεν την κατέχουν όπως κατέχει κάποιος τη μητρική γλώσσα. Και τα παιδιά τους δυστυχώς στο μέλλον δεν θα μιλάνε καμία γλώσσα, με τον απόλυτο, με τον ατόφιο τρόπο που κατέχει κάποιος τη μητρική του γλώσσα.
–Ιστορία δεύτερη
Αξίζει να διηγηθώ μία ιστορία που τη διηγούμαι εξαιρετικά συχνά. Καρδιακός μου φίλος μεγάλωσε στην Washington DC από Έλληνες γονείς χωρίς να πάει ούτε μία ημέρα σε ελληνικό σχολείο. Η μαμά του, του έκανε κάθε μέρα μα κάθε μέρα δύο ώρες ελληνικά. Προσπάθεια εξαιρετικά δύσκολη όταν τα παιδιά αντιδρούσαν, δεν ήθελαν, αντιστεκόντουσαν μπροστά σε μία συνήθεια που τους στερούσε χρόνο από τόσα όλα.
Η μαμά του όμως ήταν ανένδοτη, κάθε μέρα, χωρίς δικαιολογία. Ο κολλητός μας μιλάει τα ωραιότερα ίσως ελληνικά και αγγλικά που έχετε ακούσει ενώ είναι ορθογράφος.
Δικαιολογίες δεν υπάρχουν. Δυσκολίες υπάρχουν.
Ένα ακόμα σπάνιο παράδειγμα απαράμιλλης έμπνευσης είναι οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης. Όταν ξεκίνησα το ντοκιμαντέρ «οι Μη Χαμένες Πατρίδες» δεν φανταζόμουνα πως από το 1453 που έγινε η Άλωση της Πόλης μέχρι το 2020, πεντακόσια χρόνια και μετά οι άνθρωποι αυτοί θα είχαν κατορθώσει να διατηρήσουν γλώσσα, θρησκεία, ήθη και έθιμα.
Ο άνθρωπος όλα τα μπορεί. Όπου και αν μένει. Όπου και αν διαβιεί. Και είναι τεράστιο έγκλημα, ανυπολόγιστης ζημιάς το να στερεί κάποιος από το παιδί του τη μητρική του, όποια και αν είναι αυτή ειδικότερα όμως όταν η μητρική σου είναι η ελληνική, η επιδραστικότερη γλώσσα στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Ας αφήσουμε τον μανδύα του νεοπλουτισμού και της ξιπασιάς που μας στοίχισε σε τόσους πολλούς τομείς. Ας αποτινάξουμε από πάνω μας όλη αυτή τη σιχαμένη υποκουλτούρα που μας φορέθηκε σαν ρούχο δανεικό σε λάθος νούμερο και που επιτάσσει πως οτιδήποτε μη ελληνικό είναι ανώτερο, ελκυστικότερο και πως η υιοθέτησή του θα μας βοηθήσει να ανελιχθούμε ταχύτερα στην αστική κοινωνική ιεραρχία του τίποτα…
(=Διπλά βλέπουν αυτοί που γνωρίζουν γράμματα)
Στα μεγαλύτερα πανεπιστημιακά ιδρύματα του κόσμου όπως στο Yale, οι επιγραφές στις εισόδους των κτιρίων είναι στα ελληνικά, την ίδια στιγμή που εμείς ανοίγουμε νηπιαγωγεία που τα λέμε Blue lagoon και μιλάμε στα παιδιά μας αγγλικά όταν με δυσκολία πήραμε τo Lower.
Ιστορία τέταρτη
Κάποια στιγμή γνώρισα τον Ολυμπιονίκη Αντώνη Τσαπατάκη στο πλαίσιο μίας κινηματογράφησης.
Αντιλαμβανόμενος την επιδραστικότητά του στα νέα παιδιά και στο νεανικό κοινό, μου εξομολογήθηκε πως πήρε την απόφαση να γράφει μόνο ελληνικά στα κοινωνικά δίκτυα.
Το σκέφτηκα. Πόσο δίκιο είχε.
Από τότε παρότι έχω ζήσει πολλά χρόνια στο εξωτερικό, παρότι μεγάλο μέρος του κύκλου μου είναι και άνθρωποι που δεν μιλάνε ελληνικά, αποφάσισα πως ότι θα γράφω θα είναι μόνο στην ελληνική πλην ελαχίστων εξαιρέσεων που θα θέλω να απευθυνθώ ειδικότερα σε ξένο κοινό.
Συνειδητοποιώ όσο περνάνε τα χρόνια πως το «Να ζήσεις μέχρι τα ψηλά βουνά», κουμπώνει πολύ περισσότερο στην ψυχή μου από το «Happy bday» και πως το «Συλληπητήρια» που εμπεριέχει το συν+λυπέω, το λυπάμαι μαζί σου, αυτό το «συν» που το έχεις ανάγκη στη θλίψη πολύ περισσότερο από το I am sorry for your loss, που είναι εγωκεντρικό (λυπάμαι εγώ μόνος μου για την δική σου απώλεια). Αυτές οι αποχρώσεις, αυτές οι λεπτές γραμμές των λαών διαμορφώνουν συνειδήσεις, κουλτούρες, συμπεριφορές, αγγίγματα αλλά και τρόπους εκδήλωσης της αγάπης.
Η αισθητική σχετίζεται με τα πάντα. Με το να ξέρουμε ποιοι είμαστε. Με το να γνωρίζουμε το παρελθόν μας. Από πού ξεκινήσαμε. Ποια γλώσσα ομιλούμε. Ποιες λέξεις χρησιμοποιούμε. Ποια μουσική έντυσε τα νανουρίσματα μας. Με το να οραματιζόμαστε το μέλλον μας….
Έτσι και σήμερα κάνοντας το καθημερινό περπάτημά μου έξω από ένα καφέ που το λένε «Ζαχαρούχο» στο Κουκάκι (πάντα με μαγνητίζουν οι ελληνικές επιγραφές στα μαγαζιά) αναλογίστηκα πόσο πιο ζαχαρένιο στην καρδιά μου είναι το Ζαχαρούχο από ένα αντίστοιχο που μπορεί να λεγόταν Sweetened ή Condensed.
Έχουμε και έχετε ευθύνη όλοι μας. Στο να την διατηρήσουμε. Και τη γλώσσα μας και το αλφάβητό μας.
Και να μην ξεχνάμε όταν χάνουμε τον προσανατολισμό μας πως έχουμε τέτοιο γλωσσικό πλούτο που δεν χρειάζεται να νιώθουμε χαμένοι και πένητες.
Γιατί όταν μιλάς, συναισθάνεσαι και ζεις αυτή την πεπερασμένη μικρή ζωή σκεπτόμενος στα ελληνικά ακόμα και αν τριγυρνάς με τσέπες αδειανές, δεν μπορείς να είσαι τίποτα λιγότερο από πλήρης.
Απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ «Οι Μη Χαμένες Πατρίδες»,
Με αγάπη
Ε
