Ένα βράδυ πριν αφήσω την Πάτμο.
Περπατούσα.
Έστρεψα το βλέμμα και αυτό καρφώθηκε στο χώρο Τέχνης της.
Την γνώριζα αλλά δεν είχαμε γνωριστεί ποτέ.
Μπήκα μέσα σαν μεθυσμένη μαζί με ένα φίλο μου. Με έσυραν οι δημιουργίες της. Με έσυρε κάποιο «γραμμένο».
Μας χαμογέλασε ζεστά.
Ένιωσα την υπερδιέγερση που νιώθει κανείς όταν μπαίνει σε ένα χώρο που του αρέσουν όλα.
Με κυρίευσε μια πρωτοφανής οικειότητα. Άρχισα να δοκιμάζω, να χαζεύω, να περιεργάζομαι…
Άγγιξα με προσοχή και ευλαβικότητα μια δημιουργία της, ένα βραχιόλι.
Και ήρθε κοντά μου.
Είχα ένα μαντήλι στα μαλλιά. Το μαντήλι που θα μας έφερνε κοντά.
Φορούσε ένα μακρύ υπέροχο καφτάνι.
Ένα ζευγάρι «ξεμυαλισμένα» σκουλαρίκια.
Και ένα βραχιόλι που ήταν ένα με το δέρμα της.
Τα μαλλιά της ήταν πιασμένα. Είχαν αυτό το χρυσόξανθο του μελιού που αλλάζει χρώμα ανάλογα με το φως.
Αν έπρεπε να χρησιμοποιήσω ένα επίθετο αυτό θα ήταν «πολύχρωμη».
Σαν να είχε πάνω της όλα τα χρώματα, τα οποία είχαν συμφωνήσει να ταιριάζουν μεταξύ τους.
Και αυτό με το χρώμα είναι και αναπόσπαστο κομμάτι της τέχνης της.
Οι θερμοκρασίες των χρωμάτων, οι αποχρώσεις, το πάντρεμα μεταξύ τους, η μυστική συμφωνία με το σχέδιο είναι πασιφανείς σε όλα τα έργα της.
Χειρίζεται το χρώμα με ένα πρωτοφανές θάρρος.
Κάνει collage, assemblage, γλυπτοκοσμήματα αλλά και έργα μεγάλων διαστάσεων. Χρησιμοποιεί τα πάντα σαν υλικά ενώ πάντα «εκμεταλλεύεται» και τα «υπόλοιπα», ότι έχει περισσέψει δηλαδή από άλλα έργα της. Άλλωστε για την ίδια τίποτα δεν έχει μόνο μία χρήση…
Νομίζω ότι είναι από τις πολύ λίγες φορές που έχω δει την καλλιτεχνική τόλμη και την εκκεντρική προσέγγιση να αποπνέει τόση κλάση.
Μία κλάση, μία πρωτοπορία και πρωτοτυπία που κρύβει όμως μέσα της και νότες παράδοσης και μνήμης.
Σαν να πήρε το παρελθόν, να το έκανε δικό της και να το έβαψε για να το παραδώσει στο μέλλον.
Και είναι άχρονα τα έργα της. Θα μπορούσες να έχεις κληρονομήσει κάποιο από τη γιαγιά σου αλλά μπορεί κάποιο να είναι το 2030 στο MOMA.
Κάποιοι ειδικοί την κατατάσσουν στην Αφηρημένη τέχνη, άλλοι στην Art Brut (Ωμή Τέχνη), κατά την έννοια ότι δεν έχει υποστεί την “επεξεργασία”των Σχολών Καλών Τεχνών, του κόσμου των μουσείων και των γκαλερί. Αυτή η Outsider Art (Τέχνη των απέξω) που σήμερα δεν περιλαμβάνει δημιουργίες καλλιτεχνών με κάποιο νόσημα αλλά αντίθετα όλων όσων δημιουργούν με γνώμονα την πρωτοτυπία και την πρωτοπορία τόσο σε τεχνικές όσο και σε υλικά.
Εγώ την κατατάσσω στην ART σκέτο. Είναι όλη μια Τέχνη.
Τα έργα της. Τα λόγια της. Οι λέξεις που βάζει στη σειρά χωρίς καμία τυχαιότητα.
Η φωνή της έσκισε τη σιωπή.
«Εμένα θα μου άρεσε αυτό. Πόσο ψηλή είσαι πια; Αυτό είναι για σένα. Πάει και με το χαμόγελο σου. Μου άρεσει το στιλ σου και αυτό το μαντήλι. Για να το δω… Ξέρεις τι; Ταιριάζεις με αυτά που δημιουργώ. Πάρε ότι θέλεις», μου είπε με μια βεβαιότητα και με μια ειλικρίνεια στη φωνή της που έσπαγε τον πάγο της πρώτης γνωριμίας.
«Εσείς τα δημιουργείτε όλα αυτά; Εσύ είσαι η Κατερίνα Μουράτη;»
Και ο ενικός έβαλε τρικλοποδιά στον πληθυντικό. Και κάλυψε την απόσταση και μας έφερε δίπλα δίπλα.
Η αλήθεια είναι πως είχα μια λανθασμένη εντύπωση, πίστευα ότι η Κατερίνα Μουράτη θα κατοικούσε απομονωμένη μέσα σε ένα ατελιέ, αποκομμένη και απόμακρη από τα καθημερινά και τα τετριμμένα.
Και όμως ήταν εκεί, ολοζώντανη και απλή.
Είχα δώσει ραντεβού για φαγητό σε 30 λεπτά.
Έμεινα στο ατελιέ της όλο το βράδυ.
Η μία κουβέντα έφερε την άλλη. Ο κόσμος μπαινόβγαινε και εγώ εκεί δεν έφευγα.
Όλο έλεγα θα μείνω άλλα 5 λεπτά και έμεινα μέχρι να κλείσει. Για άλλες 4-5 ώρες.
Έβγαλε τσίπουρο.
Ήρθαν και άλλοι.
Και γινάμε ένα. Να γίνεσαι ένα με τους ντόπιους. Με τους «μέχρι πριν 5 λεπτά» αγνώστους.
Τα ωραία της Ελλάδας.
Και είπαμε τόσα.
Σαν να την ήξερα από χρόνια.
Πόσο μαγικό είναι να γνωρίζεις κάποιον και να νιώθεις πως σίγουρα γνωρίζεστε από κάπου αλλού. Δεν μπορεί να είναι αυτή η πρώτη φορά.
Θεέ μου είπαμε τόσα πολλά.
Για την Πάτμο.
Για την ίδια. Για εμένα.
Για τη ζωή.
Για τον έρωτα.
Για την τέχνη.
Για τους ανθρώπους.
Για την πίστη. Το μετά.
Πώς χωράνε τόσα σε μια κουβέντα δύο αγνώστων;
Αυτό το βραχιόλι της έγινε από εκείνο το βράδυ το πιο αγαπημένο μου, το γούρι μου… Όταν έχω κάτι σημαντικό το φοράω πάντα. Και νιώθω σαν να φοράω πάνω μου, την Ελλάδα, το Αιγαίο, την Πάτμο, το φως και τα χρώματα της πατρίδας…
Ποια είναι όμως η Κατερίνα Μουράτη;
Ξεκίνησε να ζωγραφίζει σε ηλικία είκοσι χρονών, όταν πρωτοήρθε στην Πάτμο. Τα πρώτα της σχέδια ήταν πάνω στα πακέτα των τσιγάρων της, ενώ καθόταν στην πλατεία στο καφενείο του Θανάση. Τότε κάπνιζε τα «Ρεκόρ» του Καρέλια. Το ταλέντο της το ανεκάλυψε ο τότε σύντροφος της ζωής της που τον γνώρισε και αυτόν στην Πάτμο. Εκείνος φιλοσοφικά την έβαλε στον κόσμο της τέχνης, μη αφήνοντάς την, μέχρι τα εικοσιπέντε της χρόνια να μπει σε μουσείο, ενώ ταξιδεύανε σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης. Ο ίδιος πίστευε ότι ένα ταλέντο σαν το δικό της θα έπρεπε να παραμείνει αμόλυντο από επιρροές.
Τα πρώτα εγκαίνια που πήγε στη ζωή της, ήταν της δικής της έκθεσης το 1987, στην οικία Σταύρακα. Ήταν η πρώτη καλλιτέχνης που είχε εκθέσει στην Πάτμο, με την στήριξη του τότε ηγουμένου Ισιδώρου Κρικρή και της Ευθαλίας Κωσταντινίδη.
“Έχω μιά μακρά ιστορία καλλιτεχνικής και προσωπικής ζωής στην Πάτμο, σαν να είναι η Πάτμος το νήμα πάνω στο οποίο πλέχτηκαν τα πάντα.»
Και δεν άντεξα, κάποια στιγμή στην αλληλογραφία μας τη ρώτησα για την Πάτμο. Για την Πάτμο που βιώνεται αλλά δεν περιγράφεται.
“Δεν επέλεξα να ζήσω στην Πάτμο. Η Πάτμος επέλεξε να ζήσω σε αυτήν. Η Πάτμος επιλέγει. Το νησί λόγω των δονήσεων, από τον διαρκή θρησκευτικό λόγο, έχει μια ιερότητα που για να την βιώσεις θα πρέπει να αποτινάξεις κακές σκέψεις, θυμό, οργή. Με τη βοήθεια της παρατήρησης της φύσης, τα πετρώματα, το νερό της θάλασσας και την αρχιτεκτονική της Χώρας, τις αλλαγές στο χρώμα, και προσευχή, μπορεί να επιτευχθεί ένας καθαρισμός εσωτερικός που οδηγεί σε μια ψύχραιμη αντιμετώπιση της ζωής και των θεμάτων της. Αυτό είναι το μυστικό της Πάτμου. Αλλά για να σου αποκαλυφθεί πρέπει να έρθεις εδώ με την αλήθεια σου, όσο οδυνηρή και αν είναι. Γι’ αυτό επιστρέφουν οι επισκέπτες στην Πάτμο, γιατί έλαβαν έστω σε μορφή μηδαμινού σπόρου, κάτι καθαρτικό, αυτό που εγώ ονομάζω τον «καθαρτήριο σπόρο της Πάτμου». Αν θα ευδοκιμήσει ή όχι το φυτό της ευτυχίας, είναι στο χέρι του καθενός προσωπικά, από κεί και πέρα. Η Πάτμος έκανε τη δουλειά της.»
Και το νιώθεις πως είναι καλλιτέχνης.
“Καλλιτέχνης είναι το άτομο που ανοίγει δικούς του δρόμους, που ανακαλύπτει μόνος του. Ο καλλιτέχνης γεννιέται, δεν γίνεται, είναι κατάσταση του DNA, σαν να φέρεις κάτι από γεννησιμιού σου που πρέπει να πάρει υλική εικόνα, να πάρει μορφή, να γίνει λόγος, να γίνει ήχος, να γίνει κίνηση. Είναι κάτι σαν «υγιής ασθένεια», και κάτι που στην ουσία, ενώ ζείς μέσα στον κόσμο έχεις και παράλληλα μεγάλη απόσταση από αυτόν. Τη στιγμή που εγώ σαν καλλιτέχνης έχω βρεί τη μορφή που μιλάει μέσα μου, που την βρίσκω μετά από πολύπλοκη διαδικασία, ξεκινώντας από κάτι πολύ απλό, εκείνη τη στιγμή, συμβαίνει μια χημική διαδικασία ένωσης με κάτι άλλο, μακρινό και απροσδιόριστο. Είναι μια εσωτερική ικανοποίηση που μπορεί να παρομοιασθεί μόνο με ερωτική σωματική κατάσταση trance. Ακόμα και η όψη του καλλιτέχνη αλλάζει αυτές τις στιγμές, είναι κάτι σαν αιώνια νιότη, μια καθαρότητα.”
Η Αλφαβήτα “της Πάτμου” της Κατερίνας Μουράτη
Έδωσα στην Κατερίνα αυτά τα 24 ρήματα και μέσα σε αυτά συνοψίστηκε η δική της αλφαβήτα, ο δικός της κώδικας… Ο δικός της υπέροχος χρωματιστός κόσμος
photo: Ζωή Γαμπιεράκη
Α. Ακκίζομαι
Ακκίζομαι με τα γνήσια αρσενικά
Β. Βιοπορίζομαι
Βιοπορίζομαι από την τέχνη μου
Γ. Γοητεύω
Γοητεύω έξυπνους ανθρώπους
Δ. Δαπανώ
Δαπανώ σε άχρηστα αντικείμενα
Ε. Εισβάλλω
Εισβάλλω άθελα μου στη σκέψη των άλλων
Ζ. Ζυγώνω
Ζυγώνω τα λουλούδια
Η. Ηρεμώ
Ηρεμώ όταν το θέλω
Θ. Θαυμάζω
Θαυμάζω τα σχήματα της φύσης
Ι. Ισοπεδώνω
Ισοπεδώνω την ηθελημένη αγένεια
Κ. Καθυποτάσσω
Καθυποτάσσω την ανυπακοή μου
Λ. Λιποτακτώ
Λιποτακτώ όταν απαιτείται περισσότερη ενέργεια από όση θέλω να διαθέσω.
Μ. Μελετάω
Μελετάω το » τίποτα που παρουσιάζεται για πολύ»
Ν. Νιώθω
Νιώθω κεντραρισμένη
Ξ. Ξαφρίζω
Ξαφρίζω μαρμελάδες
Ο. Οικτίρω
Οικτίρω την άσκοπη φιλοδοξία
Π. Παραβιάζω
Παραβιάζω λεκτικούς κανόνες
Ρ. Ριψοκινδυνεύω
Ριψοκινδυνεύω λεκτικά για την έξυπνη ατάκα που αναμένω
Σ. Σηκώνομαι
Σηκώνομαι νωρίς το πρωί
Τ. Τεμπελιάζω
Τεμπελιάζω σπάνια
Υ. Υπενθυμίζω
Υπενθυμίζω στον εαυτό μου τον στόχο της εσωτερικής μου ζωής
Φ. Φανερώνω
Φανερώνω τα μυστικά ζωής που μου επιτρέπονται
Χ. Χρυσώνω
Χρυσώνω δαντέλες
Ψ. Ψήνομαι
Ψήνομαι ηθελημένα
Ω. Ωχριώ
Ωχριώ μπροστά στο θαύμα της ζωής
Info
Η Κατερίνα Μουράτη γεννήθηκε στη Βέροια το 1962 και μεγάλωσε στον Πειραιά. Σε ηλικία 20 ετών ήρθε στην Πάτμο, όπου ανακάλυψε το καλλιτεχνικό της ταλέντο και το ανέπτυξε με πειθαρχία, κάνοντας την πρώτη της ατομική έκθεση στο νησί το 1987. Η δεύτερη ατομική της έκθεση έγινε στις Βρυξέλλες το 1991, όπου οι γνωστοί τεχνοκριτικοί Stephan Rey και Anita Nardon, ενέταξαν το τότε έργο της στην Art Brut. Ακολούθησαν ατομικές εκθέσεις στον Αστρολάβο, Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, Θέατρο Κολλεγίου Αθηνών (διοργανωμένη από το Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος), καθώς και ομαδικές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το 1999 μετανάστευσε στη Γερμανία, όπου έζησε για δέκα χρόνια αναπτύσσοντας νέες ιδέες και τεχνικές, εργαζόμενη παράλληλα σαν καλλιτέχνης σε σχολεία μειονοτήτων για προγράμματα ένταξης μεταναστών και προσφύγων, χρηματοδοτούμενα από το Υπουργείο Βόρειας Ρηνανίας Βεστφαλίας. Το 2010 επέστρεψε στην Πάτμο όπου ζει χειμώνα – καλοκαίρι στήνοντας το δικό της εργαστήριο και γκαλερί στη Χώρα, λίγο πρίν από την Ιερά Μονή του νησιού. Το έργο της εντάσσεται στην outsider art και μελετάται στην Ελλάδα από τον ποιητή και μελετητή των πρωτοποριών Χρήστο Τσανάκα.
Aγαπημένα μέρη της στην Πάτμο είναι οι Κήποι και το Ιερό Κάθισμα του Χριστού απέναντι από τη Μονή του Ευαγγελισμού. «Τον χειμώνα περπατάω όλη την Πάτμο και μου αρέσει το παλιό μονοπάτι που πάει από τη Σκάλα στη Χώρα».
….Η ώρα είχε περάσει. Το γέλιo της έκανε αντίλαλο στον ουρανό της Πάτμου. Είχε τον αυθεντικό γάργαρο ήχο που έχουν τα γέλια των ανθρώπων που τα κάνουν όλα με την ψυχή τους.
Μην νομίζεις πως τα μοιράζεται όλα. Αφήνει κάποια και για την επόμενη φορά.
«Το μάντρα της ζωής μου το γνωρίζω μόνο εγώ».
Άλλωστε όπως μου είπε φεύγοντας:
«Εγώ την καρδιά μου ξέρω από την αρχή αν θα την δώσω…»
Με αγάπη
Ε
